تهیه منابع قصه و شعر گویا ویژه خردسالان و کودکان و حتی داستان بزرگسالان

بر اساس مطالعات صورت گرفته از سوی محققان دانشگاه ایالتی نیویورك كسانی كه در دوران كودكی بیشتر مطالعه می كنند در زندگی آینده خود بسیار موفق تر هستند.البته این محققان می گویند: مشكل این جاست كه كودكان را نمی توان به مطالعه كردن واداشت و تا خود آنها به این كار علاقه پیدا نكنند، هیچ اجباری در این زمینه موفقیت آمیز نیست.

اهمیت کتاب به عنوان یکی از مهمترین ابزار انتقال فرهنگ وتمدن بشری بر هیچ کس پوشیده نیست وامروزه یکی از شاخص‌های رشد وتوسعه جوامع، میزان سرانه مطالعه وکتابخوانی است. در دنیای معاصر، کتاب علاوه بر کارایی سنتی (گسترش اندیشه وعلم)به عنوان یک رسانه از کارایی‌های دیگری از جمله کارکردهای فرهنگی وسیاسی و اجتماعی برخورداراست .

کتاب دوست ویار مهربان بچه‌ها در هر شرایطی می‌تواند به حس کنجکاوی کودکان ونوجوانان پاسخ دهد. کتاب پاسخ بیشتر پرسش‌ها و مشغله‌های فکری کودکان ونوجوانان را در خود نهفته است. با کتاب همان دانای بی زبان و آرام می‌توان به حس کنجکاوی کودکان ونوجوانان پاسخی قانع کننده داد. کتاب مرجعی است که با کودکان به زبان خودشان صحبت می‌کند.

 خوشبختانه امروزه در کشور ما کتاب برای کودکان ونوجوانان به شکل یک نیاز شناخته شده درآمده است اما متولیان امر کودک ونوجوان هنوز برنامه اجرایی مشخص و مدونی در این باره تدوین نکرده اند‌.

کودکان ونوجوانان علاقه زیادی به مطالعه کتاب‌های غیر درسی نشان می‌دهند و کتابخانه‌های عمومی به عنوان اماکنی پویا و پر جنب وجوش برای اهل مطالعه و کتاب می‌توانند پاسخگویی مناسب برای این علاقه باشند و نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان برعهده بگیرند؛ نقشی که اکنون کمرنگ وحتی می توان گفت بیرنگ است‌.

شاید در ابتدا این پرسش در ذهن خواننده ایجاد شود که متولیان اصلی امر کودک ونوجوان، آموزش و پرورش و کانون‌های پرورش فکری کودکان هستند، پس چرا باید کتابخانه های عمومی این نقش را برعهده بگیرند؟
در پاسخ به این اشکال باید گفت، یکی از دلایل اصلی این امر، گستردگی کتابخانه‌های عمومی و همچنین استفاده بیشتر اولیای کودکان ونوجوانان از این کتابخانه‌ها ست که امکان ارایه خدمات به بزرگسالان و کودکان ونوجوانان را به طور همزمان فراهم می‌کند و اگر کودک ونوجوانی که همراه بزرگتر خود به کتابخانه مراجعه کرده است بتواند نیاز خود به کتاب را رفع کند و کتابخانه بتواند در کنار ارایه خدمات به بزرگسالان متناسب با گروه سنی وی کتاب ارایه کند، می توان امیدوار بود نه تنها در آینده به عنوان فردی علاقه‌مند به کتاب و مطالعه مطرح شود، بلکه به عنوان اهرمی برای فشار به بزرگترها و کشاندن آن‌ها به کتابخانه تبدیل شود و این امر اگر به صورت جدی و مستمر دنبال شود، می‌توان امیدوار به ایجاد نسلی کتابخوان وعلاقه‌مند به مطالعه بود.

مدارس و کانون‌های پرورش فکری کودکان به عنوان متولیان اصلی امر کودک ونوجوان باید نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان بر عهده بگیرند، اما به گفته مسوولان آموزش وپرورش کشور بیشتر مدارس در مقاطع مختلف درسی یا فاقد کتابخانه هستند و یا کتاب ومکانی مناسب برای کتابخانه ندارد که بتواند پاسخگوی نیازهای دانش آموزان در زمینه‌های مختلف تحقیق و پژوهش باشد. این موضوع دانش آموزان را راهی کتابخانه‌های عمومی می‌کند و اگر این کتابخانه‌ها نیز نتوانند پاسخگوی مناسب برای آن‌ها باشند روحیه پژوهشگری و مطالعه در کودکان ونوجوانان کمرنگ می‌شود و به مرور نوجوانان پر انرژی و فعال دچار سر خوردگی از امر تحقیق و پژوهش خواهند شد.

یکی دیگر از دلایل اصلی که آموزش و پرورش کشور را از ایفای نقش اساسی در این امر باز می دارد، این است که هنوز مطالعه مطالب و کتاب‌های محدود درسی و نمره محوری‌، محور اصلی آموزش و پرورش است و مطالعه غیر درسی برای ایجاد درک بهتر و ایجاد خلاقیت در کودکان ونوجوانان به عنوان نیاز اصلی شناخته نشده است. همچنین هنوز برنامه مشخص و مدونی برای بیرون رفتن از این پیله از جانب آموزش و پرورش کشور ارایه نشده است‌.

اما کانون‌های پرورش فکری کودکان ونوجوانان نیز با وجود تلاش‌های خوب و قابل تقدیر مسوولان ومربیان هنوز نتوانسته است آنطور که شاید و باید نقش قابل چشمگیری در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان داشته باشد و شاید دلیل اصلی این امر گسترده نبودن مراکز کانون و نیز سایرفعالیت‌های فرهنگی وهنری متنوع این مراکز باشد.

بنابراین کتابخانه‌های عمومی به دلیل گستردگی این مراکز وتخصصی بودن خدمات آن‌ها در زمینه کتاب و امکان ارایه خدمات به طور همزمان به گروهای سنی مختلف ومراجعه بیشتر مردم (اقشار و طبقات مختلف ) می‌توانند با ایجاد راهکارهای مناسب نقش اساسی در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان برعهده بگیرند.

راهکارهای زیر برای رسیدن به این نقش اساسی می تواند مفید باشد:
- تجهیز همه کتابخانه‌های عمومی به بخش کودک ونوجوان
- برگزاری دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی کوتاه مدت در زمینه کودک ونوجوان برای کتابداران علاقه‌مند به امر کودک ونوجوان
- ایجاد ارتباط مستمر و متقابل با مراکز آموزشی خصوصا مراکزپیش دبستانی، ابتدایی و راهنمایی و دعوت مستمر از آن‌ها برای شرکت در جشن‌های کتاب و بازدید از کتابخانه‌ها
- برگزاری مسابقه‌های مختلف مقاله نویسی‌، قصه نویسی و کتابخوانی و... توسط کتابخانه‌ها برای ایجاد انگیزه مطالعه و کتابخوانی
- برگزیدن و معرفی کوچکترین کتابخوان‌های نمونه کتابخانه و تقدیر از آن‌ها در جشن‌های هفته کتاب
- برنامه‌های شاد ومناسب چون برگزاری جشن کودکان کتابخوان با همکاری مراکز آموزشی و کانون‌های پرورش فکری کودکان ونوجوانان
- تشویق و ترغیب اعضا به آوردن کودکان ونوجوانان خود به کتابخانه
- معرفی مرتب و مستمرکتا‌بهای جدید کودک ونوجوان توسط کتابخانه


اگر بتوانیم به عنوان یک کتابدار نقشی را که سایر مراکز کودک ونوجوان نتوانسته اند در ایجاد عادت مطالعه در کودکان ونوجوانان به خوبی ایفا کنند، بر عهده بگیریم و این نقش را به عنوان یک وظیفه ونیاز قبول کنیم می‌توانیم امیدوار باشیم که در آینده کتابخانه‌هایمان از حالت قرائت خانه بیرون آیند و زنگار کتاب‌های کتابخانه‌هایمان زدوده شود.

نقش قصه

کودکان از طریق قصه ها با محیط پیرامون خود آشنا میشوند. هر قصه ای میتواند فضایی را به وجود بیاورد که کودکان هنگام رویارویی با نمونه های واقعی، رفتار و واکنش مناسبی را از خود نشان دهند.

قصه ها به کودکان یاری می رسانند تا ارتباط ها را درک کنند رابطه ای که بین شخصیت های یک قصه وجود

دارد، می تواند به کودک یاری برساند که خود چگونه این موارد را در زندگی رعایت کند.

موضوع مهم دیگر که تاثیر زیادی بر فرایند اجتماعی شدن کودک دارد این است که قصه ها پیامها و ارزش هایی را به مخاطب خود منتقل می کنند کودک در اثر شنیدن، تکرار شنیدن و حتی فکر کردن به قصه میتواند این پیامها را جذب کند و ارزشهای خانوادگی، اجتماعی و انسانی را بگیرد.غیرمستقیم بودن این پیامها موجب میشود که برای کودک دلنشین تر، جذاب تر و دوستداشتنی تر شود
هم چنین قصه ها قدرت تمرکز و دقت کودکان را افزایش میدهند .کودکان در اثر شنیدن این توانایی را به دست می آورند تا بتوانند شنیدن فعال را تجربه کنند. آنها حتی برای اینکه بتوانند ماجرا را دنبال کنند، ضروری است که دقت و تمرکز لازم را برای خوب شنیدن تمرین کنند.

برای منظم شدن و فعال شدن کودکان در امور هم قصه گویی یک آموزش جذاب است قصه ها می توانند به کودکان یاد بدهند که چگونه روی کار تمرکز کنند و با دقت آن کار را پیش ببرند.

در عین حال قصه ها موجب میشوند تا کودکان بتوانند با گسترهای از کلمه ها آشنا شوند. کلمه هایی که ممکن است در گفتگوی روزانه هیچ وقت مورد استفاده قرار نگیرند همچنین قصه ها موجب می شوند تا کودکان با تجربه ها، احساسها، عواطف و شیو ههای نگرش بزرگترها آشنا شوند.

کودکان از آن جا که هنوز تجربه گسترده ای در شناخت دنیا ندارند، سعی می کنند که با ارتباط دادن بین آموخته های قبلی و موضوعهای جدید به تعادل ذهن خود کمک کنند. این روند معمولا با تخیل کودک عجین میشود و او را یاری میکند که با منطق خود به کشف و شناخت دنیا اقدام کند و بر اساس چنین روندی است که از قصه های تخیلی لذت می برند و از آنها بهره برداری میکنند.
کارکردها و ارزش های قصه ها به مراتب بیشتر از آن است که بخواهد به همین چند مورد خلاصه شود. اما همین موارد با ارزش میتواند دلایل مهمی باشد که بتوان از طریق قصه ها به رشد عاطفی، اجتماعی، کلامی و ذهنی کودک یاری نمود.

حال با موارد ذکر شده می توان به اهمیت قصه در رشد کودک پی برد و برای آن برنامه ریزی کرد.اما کتابهای قصه به تنهایی نمی توانند در کتابخانه نیازهای کودکان را برطرف کنند.والدین در زمینه قصه گویی برای فرزندان باید فعال باشند و بتوانند با زبان کودک برای او قصه بخوانند.این در حالیست که تمام والدین از فرصت قصه خوانی برای کودکان معضور بوده و نمی توانند فرصتی برای قصه خوانی بگذارند.و یا والدینی هستند که سواد برای قصه خوانی ندارند،این در حالی است که خود کودکان نیز نمی توانند تمرکز مطالعه و یا قدرت مطاله کتب داستان را داشته باشند.حال پیشنهاد می گردد کتابخانه ها به عنوان تامین کننده مواد مطالعاتی علاوه بر موارد مکتوب به منابع شنیداری تولید شده برای کودکان همت گمارند تا والدین بتوانند از قصه ها و شعر های جمع شده برای خردسالان و کودکان استفاده کنند.حال آنکه داستانها و رمانهای شنیداری موجود می تواند به نیازهای مخاطب بزرگسال پاسخ دهد.

قصه‌گویی، عبارت است از هنر یا حرفه نقل داستان به صورت شعر یا نثر که شخص قصه‌گو آن را در برابر شنونده‌ی زنده اجرا می‌کند. داستان‌هایی که نقل می‌شود، می‌تواند به صورت گفتگو، ترانه، آواز با موسیقی یا بدون آن، با تصویر و سایر ابزارهای همراهی باشد. ممکن است از منابع شفاهی، چاپی یا ضبط مکانیکی استفاده شود و یکی از اهداف آن بایستی سرگرمی باشد. در روزگاران کهن، تاریخ سنت‌ها، مذهب، آداب قهرمانی‌ها و غرور قومی به وسیله قصه‌گوها از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شد.

 

فرآیند قصه‌گویی

  سه عامل عمده در فرایند قصه‌گویی عبارتند از: قصه، قصه‌گو و مخاطب. هر یک از این عوامل به نوبه خود و با ویژگی‌های خاص خود، نقش اساسی در فرایند قصه‌گویی ایفا می‌کنند و نبود هر کدام به معنای عدم قصه‌گویی است. البته نباید از نظر دور داشت که علاوه بر این عوامل، زمان و مکان نیز موثرند.

 

انواع قصه‌گویی

قصه‌گویی نقالانه: نوعی از قصه‌گویی است که کارش خلق و یا اجرای حکایت‌های شفاهی شاعرانه است و به نقل حوادث تاریخی یا ستایش نیاکان و رهبران کنونی یک گروه قبیله‌ای، فرهنگی و یا ملی می‌پردازد. نقل‌کننده، معمولا نه ضرورتا به هنگام اجرا با یک آلت موسیقی که خودش و یا دیگران می‌نوازد، همراهی می‌شود.

 

قصه‌گویی قومی: این نوع از قصه‌گویی، قابل اجرا در خانه، ضمن کار گروهی، گردهمآیی اجتماعی، خیابان و بازارها بوده است. قصه‌گویی در خانه، یکی از جهانی‌ترین تجربه‌های انسانی است.

 

قصه‌گویی مذهبی: قصه‌هایی است که مقامات و رهبران رسمی یک گروه مذهبی، به جای قوانین برای تشریح و ترویج مذهبشان به‌کار می‌برند.

 

قصه‌گویی تماشاخانه‌ای: آنچه این نوع قصه‌گویی را متمایز می‌کند، این است که در ساختمان‌هایی مانند تماشاخانه‌های واقعی به اجرا درمی‌آیند. این نوع قصه‌گویی به دشواری از تئاتر به مفهوم حقیقی آن جداشدنی است.

 

قصه‌گویی کتابخانه‌ای: در این نوع، کتابداران در ساعات منظم و خاصی در کتابخانه برای کودکان قصه می‌گویند. تعیین دقیق این مساله که کدام کتابدار کودک، نخست این اندیشه را مطرح کرده، غیرممکن است.

 

قصه‌گویی در اردو: یکی از موثرترین مکان‌ها برای قصه‌گویی، فضای اردوها است. غیررسمی بودن محیط و نزدیکی به طبیعت، از عواملی است که بر خلاقیت دوجانبه‌ای که در قصه‌گویی(میان قصه‌گو و شنونده) نهفته است، می‌افزاید و نتایج سودمندی به ارمغان می‌آورد.

 

معیارهای انتخاب قصه

  داستان، محور یک تجربه اصیل قصه‌گویی است، چرا که بدون داستان، قصه‌گویی وجود ندارد. همچنین، آماده کردن داستان نیز مقوله دیگری است که قصه‌گو باید به آن توجه خاصی داشته باشد. منبعی که قصه‌گو برای انتخاب کردن داستان در اختیار دارد، پهنه ادبیات شفاهی و مکتوب جهان است. او باید به جمع‌آوری قصه‌هایی متناسب با شخصیت و سبک خاص خود بپردازد و برای انتخاب قصه به سوالات زیر جواب دهد:

·        آیا داستان، قصه‌گو را برمی‌انگیزد؟ آیا دوست دارد دیگران را در آن سهیم کند؟

·        آیا او می‌تواند از عهده گفتن این داستان برآید؟ فضا و محتوای داستان با شخصیت قصه‌گو متناسب است؟

·        آیا این قصه برای گفتن مناسب است یا خواندن آن برای بچه‌ها بهتر است؟

·        آیا این قصه با گروه سنی شنوندگان متناسب است؟

·        آیا طول قصه برای شنوندگان مناسب است؟ آیا برای خردسالان طولانی و یا برای بزرگسالان کوتاه نیست؟

 

ابزار قصه‌گوی خوب

الف. یک قصه‌گوی خوب بر کلمات تسلط کامل دارد و از ارزش آنها و اینکه چگونه می‌تواند روی شنونده اثر بگذارد، باخبر است.

 

ب. او می‌داند صدایش در رساندن موثر کلمه‌های انتخاب‌شده به گوش شنونده، عامل مهمی است و از تمام زیر و بم‌ها و طنینی که صدایش می‌تواند به وجود آورد، استفاده می‌کند.

 

ج. چهره قصه‌گو اغلب آیینه قصه است و آنچه شنونده می‌شنود، تقویت می‌کند. او باید چهره‌ای قابل انعطاف داشته باشد تا اخم و لبخند و سایر عواطف را نشان دهد و بر تاثیر قصه‌گویی بیافزاید.

 

د. چشم‌های قصه‌گو نقطه تمرکز به شمار می‌آید. نگاه اوست که به گونه‌ای شنوندگانش را به قصه متصل می‌کند. قصه‌گوهای ماهر، در طول قصه با گرداندن نگاهشان از فردی به فرد دیگر با شنونده تماس چشمی برقرار می‌کنند.

 

ه. تماشای دست‌های یک قصه‌گوی خوب، شگفت‌انگیز است. حرکت‌ها و نمایش‌های دست سبب می‌شود که شنونده بهتر بتواند جنبه‌هایی مانند اندازه، فاصله، بافت و وزن را درک کند.

 

و. داشتن حافظه خوب از ضروریات یک قصه‌گوی موفق است. البته نباید قصه را حفظ کند، بلکه دانستن چارچوب قصه کافی است.

 

  پس از آنکه قصه‌گو، کار انتخاب کردن قصه را تمام کرد، وارد مرحله آماده کردن داستان می‌شود. بسیاری از قصه‌های قومی یا داستان‌هایی که برای گفتن مناسب است، از دیدگاه درام‌نویسان(ملودرام) خوانده می‌شود. ملودرام، نشان‌دهنده‌ی ساختمان قصه و چگونگی به وجود آمدن آن است.

 

اساس کار ملودرام

زمینه‌چینی: معمولا آغاز داستان به زمینه‌چینی اختصاص دارد. برای مثال: محل وقوع، شخصیت‌های درگیر در ماجرا و زمان و ... را نشان می‌دهد. در زمینه‌چینی، محیط تقریبا عادی است و همه چیز در آرامش است.

 

بروز بحران: نقطه شروع داستان است. اگر قرار است داستان پایان پیروزمندانه‌ای داشته باشد، باید بحرانی که بروز کرده، برطرف شود و ادامه داستان کوششی است برای برطرف کردن بحران.

 

اوج‌گیری: تلاش قهرمان داستان برای برطرف کردن بحران یا اصلاح اشتباه. از نظر زمانی، نقطه شروع تا رسیدن به نقطه اوج، بیشترین وقت قصه‌گویی را به خود اختصاص می‌دهد.

 

نقطه اوج یا گره‌گشایی: حساس‌ترین بخش داستان است. نقطه‌ای است که بحران برطرف می‌شود و یا اشتباه اصلاح می‌شود و شنونده دوباره به آرامش می‌رسد.

 

فرود و نتیجه‌گیری: این بخش در داستان‌های ملودرام معمولا بسیار سریع است. داستان به گونه‌ای پایان می‌پذیرد که دوباره شخصیت‌ها به دنیای آرام خود باز می‌گردند.

 

اهداف قصه‌گویی

·        گسترش رشد زبان

·        انتقال تجارب زندگی به کودکان

·        آشنایی با ادبیات قومی

·        تقویت زمینه‌های برنامه درسی

·        افزایش مهارت گوش دادن

·        ارضا کردن حس کنجکاوی

·        رشد قدرت تخیل کودکان

·        آشنایی با صفات پسندیده و بیزاری از کارهای ناپسند.

 

 

سودمندی های موسیقی برای خردسالان

موسیقی، در پیشرفت  ذهنی، شنوایی، حسی و گفتاری اهمیت بسیار دارد، به همین سبب در آموزش کودکان پیش دبستانی به آن زیاد پرداخته می شود. موسیقی یک پایه  اصلی در نخستین دوره از آموزش کودک است.  به کمک موسیقی، کودک ابراز و بیان به گونه ای دیگر را می آموزد و می تواند در جامعه حضورفعال داشته باشد ، چون موسیقی به کودک یاری می کند در انجام فعالیت های روزانه اش ، در صورت دارا بودن توانایی مراقبت از خود و محیطش ، و با گسترش ارتباط هایش مستقل شود. 

موسیقی کلید نزدیک شدن به دیگران است. کودکی که در ارتباط با موسیقی زندگی می کند، می آموزد چگونه به بهترین شکل با دیگر کودکان همزیستی کند، و  ارتباط هایش  را با هماهنگی بیشتری برقرارکند. در  دوره  کودکی، موسیقی برای کودکان بسیار خوشایند است و به آن ها احساس امنیت و اعتماد به نفس می دهد، چون احساس می کنند با همراهی در سرودها درک می شوند و در محیطی از همیاری، همکاری و احترام متقابل حضوردارند.

سودمندی های موسیقی برای کودکان

الفبا آموزی کودک بیش از هرچیز با موسیقی پیشرفت می کند. با بهره گرفتن از موسیقی های کودکانه، که هجاهای آن ها آهنگین و تکراری اند، و با همراهی حرکت هایی  که آواز را شکل می دهند، کودک می تواند گفتار خود را بهبود ببخشد و معنای هر واژه را بهتر بفهمد.  با این روش، در زمان کوتاه تری الفبا را یاد می گیرد.  

موسیقی همچنین برای افزایش تمرکز کودک مفید است و توانایی او را در یادگیری ریاضیات افزایش می دهد. موسیقی، ریاضیات محض است. موسیقی با تقویت حافظه کودک، یادگیری زبان های دیگر را برای  او آسان می کند. با موسیقی. با موسیقی، قدرت هماهنگی کودک بالا می رود و می تواند برخی کارها را به شکل ترکیبی انجام دهد.

راهکارهای موجود

تهیه قصه های گویا ویژه کودکان و در اختیار گرفتن آن در کتابخانه های عمومی برای پخش کردنآن توسط والدین در منزل

استفاده از قصه های گویا به وسیله تلفن همراه و یا دستگاه DVD

خانواده ها می توانند با مراجعه به کتابخانه و دریافت کتب گویای قصه و یا حتی شعر ویژه خردسالان و کودکان آنها را کودکانی خلاق بار بیاورند.همچنین والدین می توانند این کتابها را به وسیله پخش کننده های موجود و حتی انتقال قصه به تلفن همراه و بازپخش آن در موقع خواب کودک را به مطالعه  عادت دهند.حال آنکه اهمیت شنیدن قصه در خانه و به این شکل نمی تواند جایگزین هر یک از شکلهای دیگر شود.زیرا هر یک از انواع کتابخوانی مزایایی دارد که ممکن است شکل دیکر آن نداشته باشد.

انواع قصه گویی

قصه گویی به وسیله مربیان

قصه گویی به وسیله والدین

قصه گویی به وسیله دستگاههای پخش کننده

در این متن پیشنهادی شکل اخیر قصه گویی در خانواده ها و تامین آن به وسیله کتابخانه مورد انتظار است.با انجام اين فعاليت مي توان نسخه هاي موجود در بازار را در يک هارد ذخيره نمود و بر اساس سن به افراد مراجعه کننده ارائه نمود، همچنین می توان با تهیه نسخه پشتیبان از این منابع ضمانت داد که هیچگاه این کتب همانند کتب چاپی از مجموعه کتابخانه حذف نمی گردد.حتي خود کتابخانه مي تواند نسبت به  تامين (ضبط و تدوين) شعرها ، قصه ها، حکايتها و داستانها اقدام نموده وکتابخانه را به عنوان يک عنصر فعال به جامعه مطرح نمايد.(در تامين اين منابع به حق مولف توجه شود و يا از منابعي که حق تاليف بر آنها تعلق نمي گيرد استفاده شود.)

مشکل موجود

مشکل موجود در این منابع حق تالیف معنوی کتب بوده که حساسیت بیشتری را می طلبد لذا قصه ها یی وجود دارد که می توان با دوباره بازخوانی و ضبط آن حق معنوی آن را به تمام کودکانی بخشید که با این شکل از خواندن علاقه مند کتابخوانی می شوند.

به امید سرزمینی علاقه مند به کتابخوانی

سید رسول شاکری

نام: جبار

نام خانوادگی: عسگر زاده (باغچه بان)

جبار عسگرزاده (باغچه بان) فرزند عسگر، آموزگار و نویسنده بزرگ کودکان و از پیشگامان آموزش و پرورش نو در ایران، در سال ۱۲۶۴ خورشیدی در شهر ایروان زاده شد. پدرش معمار و شیرینی پز بود. او که به سبب سختگیری پدرش نتوانست در مدرسه های جدید آموزش ببیند، نزد یک روحانی قرآن و سپس زبان فارسی را فرا گرفت.

در ۱۵ سالگی به ناچار برای گذراندن زندگی درس و مشق را رها کرد و مانند پدرش به کار معماری و شیرینی پزی پرداخت. در کنار این پیشه، پنهانی به دخترانی که خواستار با سواد شدن بودند، در خانه هایشان آموزش می داد. عسگر زاده در سال ۱۹۰۵ میلادی و ۱۲۸۴ ش در هنگامه درگیری های ارمنیان و مسلمانان قفقاز به زندان افتاد. او خبرنگار روزنامه، طنز نویس و طنز سرا بوده و مدیریت مجله فکاهی، لک لک ایروان را به عهده داشت.
عسگر زاده در سال پایانی جنگ اول جهانی به ترکیه رفت و پس از شکست دولت عثمانی در جنگ،. در سال ۱۲۹۸ ش. با کاروان آوارگان جنگ راهی ایران شد. پس از پشت سر گذاشتن دشواری های بسیار و بیماری های سخت سرانجام به شهر مرند در آذربایجان رسید و در دبستان احمدیه آن شهر آموزگار شد. بیشتر شاگردان این مدرسه دچار بیماری کچلی و تراخم بودند. باغچه بان ناچار بود افزون بر آموزش آن ها، به فکر درمان بیماری شان هم باشد. در پایان اولین سال کار خود، ۱۵ نفر از شاگردان کلاس اول او، با میانگین درسی بسیار خوب موفق شدند و به کلاس بالاتر راه یابند.
عسگر زاده، نخستین نمایشنامه خود به نام «خر خر» را در دبستان احمدیه مرند اجرا کرد، سپس برای باز کردن مدرسه ای دخترانه در این شهر، مجوز گرفت، اما کارشکنی روحانی متنفد شهر، مانع از آغاز کار مدرسه شد.
اداره فرهنگ آذربایجان برای بهره گیری بیشتر از روش آموزش نو عسگرزاده او را به تبریز فراخواند. او کار خود را با ده شاگرد در کلاس اول آغاز کرد. با پول خود برای کلاس تخته سیاه و چرتکه فراهم آورد و به شاگردانش خواندن و نوشتن و حساب و جغرافی آموخت و برای نخستین بار در این مدرسه برنامه ورزش گذاشت. همسرش، صفیه میر بابایی، دختران را در کلاس ویژه آموزش می داد.
جبار عسگرزاده در سال ۱۳۰۳ پس از بازدید از کودکستان ارمنیان تبریز، کودکستانی در این شهر باز کرد و نام آن را باغچه اطفال گذاشت، و به مربیان پیشنهاد کرد خود را باغچه بان بنامند و برای خود نیز نام خانوادگی باغچه بان را برگزید.
شخصیت باغچه بان، خلاق و دارای ابعاد مختلف بود. تئاتر را دوست داشت و انجمن تئاتر تبریز را او بنا نهاد. خود نیز نمایشنامه هایی برای بزرگسالان و کودکان نوشت که از جمله نمایشنامه های او برای کودکان می توان به «گرگ و چوپان» ۱۳۰۸، «پیر و ترب» و «خانم خزوک» (هر دو سال ۱۳۱۱) اشاره کرد.
باغچه بان جمعیت اتفاق معلمین را بنیاد گذاشت. او در سال های نخست حکومت رضاشاه از سوی فرهنگیان آذربایجان نامزد نمایندگی مجلس شد، اما کار فرهنگی را به کار سیاسی برتری داد و از نمایندگی مجلس سرباز زد. در نخستین کلاسی که باغچه بان برای کودکان کر و لال باز کرد، سه نفر نام نوشتند.
و پس از شش ماه آزمون پایان کلاس در حضور وزیر فرهنگ و کارشناسان با بازدهی عالی برگزار شد. باغچه بان پس از آمدن به تهران در سال ۱۳۱۲، کار آموزش کودکان کر و لال را  ادامه داد و بر شمار شاگردانش روز به روز افزون شد. او در سال ۱۳۲۲ جمعیت حمایت از کودکان کر و لال را بنیاد گذاشت. سپس آموزشگاه ویژه کرو لال ها در منطقه یوسف آباد تهران ساخته شد که هنوز هم پابرجاست و کودکان ناشنوا در آنجا آموزش می بینند. او در سال ۱۳۲۵ تلفن گنگ را ویژه ناشنوایان اختراع کرد و آن را به نام خود به ثبت رساند. از سال ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۶ مجله «زبان» را منتشر می کرد. در سال ۱۳۳۰ کانون کر و لال ها از سوی او راه اندازی شد. در سال ۱۳۲۳، باغچه بان در آموزشگاه خود دوره یکساله ای برای تربیت آموزگاران ویژه ناشنوایان ترتیب داد. دانش آموختگان این دوره در همان آموزشگاه به کار پرداختند. آثار فراوان باغچه بان، دربردارنده باورها و تجربه های ۵۰ سال کار آموزشی توان فرسا و پیگیرانه اوست که از آن میان می توان از این ها نام برد: زندگی کودکان، بادکنک، عروسان کوه و درخت مروارید، دستور تعلیم الفبا، الفباء آسان، اسرار تعلیم و تربیت یا اصول تعلیم الفبا، الفبای باغچه بان و کتاب اول ابتدایی.
جبار باغچه بان در آذر ماه سال ۱۳۴۵ چشم از جهان فرو بست.

برگرفته از:بانک فرهنگ و ادبیات کودکان ایران

عمده‌ترين خصيصه‌هاي دانش در دنياي امروز

1. پراكندگي جغرافيايي اطلاعات

2. انبوهي اطلاعات

3. سرعت روزآمدي(2)

4. تنوع موضوعي و بين رشته‌اي

5. تنوع زباني

6.اخص‌گرائي

جامعه اطلاعاتي امروز به سه دسته عمده تقسم مي‌شود:

الف. اطلاع‌سازها

ب. اطلاع‌پردازها

ج. اطلاع‌خواه‌ها

ابزارهاي اطلاعاتي

حجم اطلاعات قابل دسترس روي وب به صورت چشمگيري در حال افزايش است. اين گستردگي عدم توانايي نظامهاي اطلاعاتي در تامين همه منابع مورد نياز کاربران خود را نشان مي­دهد. بنابراين بهترين راه کار براي تقويت اين ضعف "اشتراک منابع" است. بر اساس اين فرايند، نظام­هاي اطلاعاتي مختلف مي­توانند اشياي محتوايي مورد نياز کاربران خود را از طريق دسترسي به منابع نظام­هاي ديگر مرتفع نمايند.

C.A.S(خدمات آگاهي رساني جاري)

C.C(خدمات فهرست مندرجات )

S.D.I(اشاعه گزينشي اطلاعات )

 

 

 

 

استاندارد Z39.50

استاندارد Z39.50براي تسهيل و انجام فرايند ياد شده بسيار کارآمد است. در واقع زماني که نظام­هاي اطلاعاتي مختلف پايگاه­ها و منابع خود را براي کاربران ديگر نظام­ها قابل دسترس مي­سازند، در فرايند اشتراک منابع شرکت نموده­اند.

يكى از فوايد اصلى فهرستگان­هاى مجازى، تسهيل فرايند امانت بين كتابخانه‏اى است، به طورى كه كاربر بتواند بدون واسطه محل آثار مورد نياز خود را شناسايى كند. "خدمات گسترده" Z39.50، اين امكان را به نظام­هاى كتابخانه‏اى مى‏دهد كه خود را براى خدمات تحويل مدرك، شامل بررسى مالى و وضعيت حق اشتراك درخواست كننده براى دسترسى به يك اثر تنظيم نمايند.

يكى از فوايد اصلى فهرستگان­هاى مجازى، تسهيل فرايند امانت بين كتابخانه‏اى است، به طورى كه كاربر بتواند بدون واسطه محل آثار مورد نياز خود را شناسايى كند. "خدمات گسترده" Z39.50، اين امكان را به نظام­هاى كتابخانه‏اى مى‏دهد كه خود را براى خدمات تحويل مدرك، شامل بررسى مالى و وضعيت حق اشتراك درخواست كننده براى دسترسى به يك اثر تنظيم نمايند.

خدمات امانت بين كتابخانه‏اى در داخل کشور بدليل نداشتن متولي در حال حاضر بيشتر به صورت دستى صورت مى‏گيرند و يا اينكه اساساً متكى بر خدماتى ناسازگار و متفاوت هستند كه توسط فراهم­كنندگان متعدد ارائه مى‏شوند. يكى از ويژگى‏هاى Z39.50آن است كه كتابخانه‏ها قادر خواهند بود كه آثار و منابع را در درگاهي واحد جستجو كنند و سفارش دهند و مستقيماً از طريق ابزارهاى جستجوى اپک خود به همه خدمات كتابخانه‏اى مورد نياز بپردازند.

 

نسخه سوم پروتكل Z39.50 به كاربر اين امكان را مى‏دهد كه دستورات جستجو خود را ذخيره كرده و در فواصل زمانى معين اجرا نمايند. به عنوان مثال، كاربر كتابخانه‏ها و منابع اطلاعاتى مفيد را شناسايى كرده و پروفايل­هاى مربوط به اشاعه گزينشى اطلاعات را با استفاده از رابط كاربرى واحد ايجاد مى‏كند. جستجوها در صورت نياز مى‏توانند به صورت خودكار اجرا شده و نتايج از پايگاه‏هاى اطلاعاتى (مورد جستجو) به يك مقصد خاص مثل فكس، پست الكترونيكى و پيام کوتاه انتقال مى‏يابند. بنابراين در اينجا نيز نقش موثري را دارد و حتي مي­تواند امکان دسترسي خودکار در فواصل زماني برنامه­ريزي شده را فراهم آورد. کاربردهاي Z39.50 براي خدمات کتابداري و اطلاع­رساني بسيار گسترده است. اين کاربردها در چند سال آينده به اندازه پيشرفت­هاي فهرست­هاي عمومي پيوسته خواهد بود.

 

اس دی آی یک نظام بازیابی ماشینی اطلاعات است که در آن با استفاده از کامپیوتر می توان اطلاعات مورد نیاز انتخابی هرفرد را برای او ارسال داشت. نحوه کار بدین ترتیب است که برای هریک از استفاده کننده گان از این نظام یک پرونده حاوی رشته‌ها و موضوعهای مورد علاقه او درست می شود. معمولاً این رشته‌ها به وسیله واژه‌ها و اصطلاحاتی که در نوشته‌های آن موضوع موجود است مشخص می شود.

به طور کلی منظور از اشاعه اطلاعات گزینشی فراهم آوردن، سازماندهی، انتخاب و اشاعه منظم اطلاعات برای افراد و سازمانها برحسب نیازهای از پیش تعیین شده آنان می باشد.

اهمیت اشاعه گزینشی اطلاعات

اطلاعات در دنیای امروز یا عصر اطلاعات دارای ویژگی‌ها و خصایصی است که به اعتبار آن می‌توان وضعیت مطلوب آینده را ترسیم کرد. پراکندگی جغرافیایی، انبوهی، سرعت روزآمدی، تنوع موضوعی اطلاعات، بین رشته‌ای‌ها و تنوع زبانی از اهم مسائلی است که مقوله اطلاعات، امروزه با آن روبه‌رو است. حرکت اطلاعات در روند تبدیل به دانش در مسیر اخص‌گرایی، جامعه اطلاعاتی امروز را تحت سه مقوله اطلاع‌سازها، اطلاع‌پردازها و اطلاع‌خواه‌ها مشخص می‌شود نیازمند برنامه‌ریزی خاصی می‌کند. بررسی مسیر تولید و تولد روش‌ها، ابزار، اندیشه‌ها و روندهای اشاعه اطلاعات از نظرگاه تاریخی، منجر به دستیابی رویکردهای اطلاعاتی خاصی در عصر حاضر از جمله حرکت به سمت تخصصی شدن، خودکارسازی، کیفیت‌گرایی، اطلاعات ناب، جلوگیری از ریزش کاذب و اطلاع‌رسانی گزینشی شده و پیش‌بینی می‌شود هزاره سوم هزاره اطلاع‌رسانی گزینشی در مفهوم خاص آن باشد.

فرآيند (اس.دي.آي)

عمليات (اس.دي.آي) به ترتيب شامل مراحل زير مي‌شود:
1. مطالعه منابع و مدارك جديد شامل نشريات ادواري، كتاب‌ها، خلاصه سمينارها، گزارش‌ها پروانه نوآوري‌ها، بانك‌هاي اطلاعاتي و ...؛
2. انتخاب و گزينش مطالب مرتبط با پرونده‌هاي پژوهشي (يا فرآيند تطبيق شاخص نياز با محتواي مدارك روزآمد)؛
3. واكشي اطلاعات؛
4. ارسال منابع به روش مقتضي؛ (كارنماي جست و جوي اطلاعات)

 

اطلاع‌رسانی گزینشی

 

اطلاع‌رسانی گزینشی حرکتی تاریخ‌مند، با هدف و کاربرمدار است که با به کارگیری بهترین روش‌ها، راهکارها و شیوه‌های گزینشی و اشاعه اطلاعات در جهت ارائه ناب‌ترین اطلاعات در زمان مناسب با محوریت پرسش‌ها، مسائل و پروژه‌های پژوهشی موجود به پژوهش‌گران و نیازمندان اطلاعات است. این حرکت تاریخی با توجه به نیازها و مقتضیات زمان شکل گرفته، ابزارسازی کرده و تفکر مورد نیاز خود را پرورده است. هدف اصلی آن پاسخگویی ویژه و دقیق با توجه به نیازهای کاربران اطلاعات است. قواعد دست نامریی در بازار ایجاب می‌کند که علاوه بر شیوه‌های نوین تولید و مصرف اطلاعات، توزیع یا اشاعه اطلاعات نیز تابع قوانین خاص خود باشد. »امروزه از ضروری‌ترین الزامات اشاعه اطلاعات، به حداقل رساندن مصرف سرانه زمان برای پژوهشگران است.

سرجمع تمام خصايص فوق در مفهوم‌»اطلاع‌رساني گزينشي«(27) (جدول اطلاع‌رساني‌ گزينشي) متبلور مي‌شود. اطلاع‌رساني گزينشي حركتي تاريخ‌مند، با هدف و كاربرمدار است كه با به كارگيري بهترين روش‌ها، راهكارها و شيوه‌هاي گزينشي و اشاعه اطلاعات در جهت ارائه ناب‌ترين اطلاعات در زمان مناسب با محوريت پرسش‌ها، مسايل و پروژه‌هاي پژوهشي موجود به پژوهش‌گران و نيازمندان اطلاعات است. اين حركت تاريخي با توجه به نيازها و مقتضيات زمان شكل گرفته، ابزارسازي كرده و تفكر مورد نياز خود را پرورده است. هدف اصلي آن پاسخگويي ويژه و دقيق با توجه به نيازهاي كاربران اطلاعات است.

 

 

 

 

 

هر فرد در طول زندگی روزمره به تهیه اطلاعات گوناگون احتیاج دارد و برای برطرف  نمودن  این  نیاز  به راه های مختلفی متوسل می شود.افراد به دلایل مختلف به اطلاعات نیاز دارند،برای مثال، آنان ممکن است جهت سرگرمی و تنویر افکار به مطالعه روزنامه ها،مجلات وکتابها مبادرت ورزند،به گشت وگذار در اینترنت بپردازند و رادیو گوش بدهند یا تلویزیون ببینند. به هرحال اطلاعات انسان را در حل مسئله و تصمیم گیری صحیح کمک می کند و بهترین اطلاعات،اطلاعاتی است که مرتبط،کامل،صحیح وجاری باشد. (مهراد و کلینی،1387)

کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی نابینایان با اهدافی چون: رفع نیازهای اطلاعاتی نابینایان و نیمه بینایان ،گسترش فرهنگ و ارتقاء علم و دانش و ایجاد امکانات و شرایط مناسب برای پرکردن اوقات فراغت آنان  بوجود می آیند.اما با وجود حجم وسیع اطلاعات قسمت اندکی ازآن در اختیار نابینایان وکم بینایان قرار گرفته و موجب شکاف اطلاعاتی میان روشندلان و افراد سالم می شود. بدین ترتیب  این گروه بهترین تفریح خود یعنی مطالعه را به دلیل عدم دسترسی به منابع اطلاعاتی از دست می دهند.

—امروزه معلولین را به علت ناتوانی جسمی یا ذهنی آنها- مطرودین جامعه نمی دانند.ارگانها و نهادهای جامعه وظیفه خود می دانند به این افرادکمک و یاری کنند وکتابخانه ها از مهمترین نهادهایی هستندکه میتوانند به این افراد خدمت نمایند. .(مرادي ،1372)

دسترسی به اطلاعات روزآمد می تواند در لحظه لحظه زندگی انسانها اثرگذار باشد،و ازطرفی نگرش بنیادین دنیای جدید بر پایه نگرش برابری انسانها استوار است.اساس توسعه این است که جامعه پذیرای اندیشه برابر شود و نهادهای اجتماعی با این اندیشه همگام شوند.

اگرمنابع موجود در کتابخانه ها متناسب با نیازها ی نابینایان وکم بینایان نباشد می توان گفت که کتابخانه در ایفای رسالت خویش ناکام مانده است.هرگز نباید تشابه نیازهای اطلاعاتی نابینایان را با افراد عادی فراموش کرد و تهیه تعدای کتب بریل و محدودی نوار و سی دی با محتوای سطحی و ابتدایی را به عنوان تهیه منابع اطلاعاتی  مخصوص نابینایان به شمار آورد.ضرورت ارائه یک برنامه دقیق ومناسب درفراهم آوری منابع مخصوص نابینایان ،زمانی مشخص می شود که کمبود امکانات و منابع با کمبود تجهیزات بهره گیری از این منابع درهم آمیخته و عدم توانایی وآموزش نابینایان در استفاده ازآنها  نیز لحاظ گردد. .(رضوي اصل ، بی تا )

در برنامه ریزی جهت تهیه منابع و تجهیزات مورد نیاز نابینایان وکم بینایان،باید در رأس  تمامی موارد،تناسب منابع وتجهیزات را با نیازهای مراجعه کنندگان در نظرگرفته ومنابع مورد نیاز وعلاقه آنها را تهیه نمود.یک نابینا علاوه بر مجموعه کتب بریل وچاپ درشت باید به منابع گویا و الکترونیکی نیز دسترسی داشته  باشد. (تعاوني، 1379)

ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان و کم بینایان،یکی از پرچالش ترین وظایف کتابخانه ها وکتابداران است.از این گذشته،بیانیه ها،مقررات،وآیین نامه های بین المللی تدوین شده ازسوی سازمان های جهانی مانند:سازمان ملل متحد،یونسکو و ایفلا همواره بر حقوق برابر معلولان با سایر شهروندان و نقش محوری دولت ها درفراهم سازی امکانات کتابخانه ای  برابر تاکید می ورزند. (تعاوني، 1379)

بنابراین لازم است از ابزارها و امکانات جدید به نفع کاربران نابینا وکم بینا به گونه ای بهره گیری شودکه طیف وسیعی ازخدمات برای آنان دست یافتنی وقابل استفاده باشد.

کتابداران کار فراهم آوری مجموعه گسترده که بتواند تمام نیاز مراجعان را پاسخگو باشد ازآمال خود می دانند و رضایت آنها از فعالیت کتابخانه موقعی حاصل می گردد که مراجعه کنندگان بتوانند در محیطی امن از محصولات فکری و علمی و آموزشی که در قالب های گوناگون گردآوری شده ، استفاده کنند.

با توجه به محدود بودن بودجه کتابخانه و گستره وسیع نیازمندی نابینایان می توان با راهکارهای زیر بر سطح دسترسی نابینایان به اطلاعات اثر گذاشت . 1-  استفاده از فناوریهای نوین برای نابینایان 2- امانت بین کتابخانه ای3- دسترسی به اینترنت4- ایجاد کتابخانه گویای دیجیتال و دسترس پذیر5- همکاری و مشارکت بین سازمانها و انجمنهای مربوطه6- هدایت صنعت نشر7- معافیت قانونی حق تالیف ویژه روشندلان8- بهره گیری از تشخیص نویسه های نوری9-  بهره گیری از تجربیات کشورهای موفق در ارائه خدمات کتابخانه ای به نابینایان  10- حمایت از موسسات ، انجمنها و گروه های تولید کننده محتوای اطلاعاتی ویژه نابینایان 11- ایجاد شبکه های کامپیوتری

 

قسمتي از نسخه هاي خطي و منابع آرشيوي مسجد جامع ندوشن آسيب ديده است و طعمه موريانه ها شده است.